Boä Naõo vaø Heä Thaàn Kinh Töï Quaûn
Thöïc haønh nieäm Phaät vaø Thieàn lieân heä raát nhieàu ñeán tinh thaàn vaø theå chaát. Do ñoù, neáu hieåu bieát roõ raøng veà söï hoaït ñoäng cuûa thaân vaø taâm thì söï thöïc haønh cuûa chuùng ta roõ raøng vaø mau coù keát quaû hôn.
Caùc thieàn sö thöôøng hay nhaéc nhôû ñöøng ñeå taâm cuûa mình suy nghó heát chuyeän naøy ñeán chuyeän khaùc trong khi ngoài thieàn. Taâm ñoù khoâng khaùc gì con vöôïn cöù lieân tieáp chuyeàn töø caønh naøy ñeán caønh kia hay con ngöïa chaïy maõi khoâng döøng laïi. Tuy thaân ngoài yeân nhöng trí oùc cöù nghó töôûng veà ñuû moïi thöù thì goïi laø taâm vöôïn vaø yù ngöïa hay taâm vieân yù maõ. Ñoù laø taâm oâ nhieãm, laø taâm dính maéc ñuû moïi thöù, suy nghó khoâng döøng hay taâm taùn loaïn cuõng coøn goïi laø taâm meâ môø hay voâ minh.
Ngöôøi xöa ví taâm nhö treân raát cuï theå, theo khoa hoïc ngaøy nay khi trí oùc suy nghó nhieàu vaø noái tieáp khoâng ngöøng thì taïo neân raát nhieàu aùp löïc nôi heä thaàn kinh, ñöa ñeán söï meät moõi, beänh taät vaø khoå ñau nhö moät con ngöïa cöù phi nöôùc ñaïi hoaøi khoâng ngöng nghæ.
Baùc só Deepak Chopra keå laïi caâu chuyeän cuûa anh Arthur Elliott, moät luaät sö treân 30 tuoåi ñeán phoøng caáp cöùu beänh vieän vì anh caûm thaáy bò ñau buoát nôi ngöïc. Baùc só tröïc khaùm vaø thaáy anh khoâng coù trieäu chöùng gì veà beänh tim caû. Anh töø tröôùc ñeán nay cuõng chöa bò bònh tim laàn naøo. Baùc só cho raèng coù theå baép thòt vuøng ngöïc cuûa anh bò voïp beû neân cho anh veà vaø daën ngaøy mai anh ñeán ñeå khaùm toaøn dieän.
Anh trôû veà nhaø moät caùch mieãn cöôõng. Moät giôø sau côn ñau ngöïc taùi phaùt vaø anh laùi xe voäi ñeán nhaø thöông. Baùc só Deepak khuyeân nhuû anh vaøi lôøi nhöng tinh thaàn anh luùc ñoù raát caêng thaúng. Khi khaùm nghieäm laàn thöù nhì, baùc só thaáy khoâng coù gì ñaùng ngaïi nhöng cuõng quan saùt nhòp ñaäp cuûa tim anh treân taâm ñoäng ñoà cuõng khoâng thaáy coù daáu hieäu gì baát thöôøng.
Saùng hoâm sau, ñeå cho chaéc chaén hôn, baùc só Deepak nhôø caùc ñoàng nghieäp quan saùt thaät kyõ keát quaû treân taâm ñoäng ñoà cuûa anh vaø thaáy coù moät söï sai bieät raát nhoû. OÂng beøn thoâng baùo cho anh Elliott veà nhaän xeùt naøy: "Ñoù coù theå laø baép thòt nôi tim cuûa anh bò toån thöông raát nhoû giöõa hai thôøi kyø bò ñau vaøo toái qua." OÂng ta ñònh noùi theâm laø ñieàu naøy cuõng khoâng coù nguy haïi gì cho anh vì quaû tim laønh maïnh cuûa anh coù khaû naêng laøm cho veát thöông nhoû aáy laønh nhanh choùng.
Chöa nghe heát lôøi, anh ta noåi giaän la leân: "Ñieàu naøy thaät quaù söùc! Caùc anh chaúng coi toâi ra gì caû. Caùc anh chæ quan taâm khi toâi bò cheát maø thoâi. Caùc anh khoâng theå chaïy choái vaøo ñaâu ñöôïc. Toâi seõ laøm cho caùc anh phaûi traû giaù ñuùng möùc nhöõng ñieàu caùc anh laøm!"
Noùi khaùc ñi, oâng luaät sö Elliott muoán kieän caùc oâng baùc só nhaø thöông vaø ñoøi moät soá tieàn lôùn veà toäi haønh ngheà khoâng chu ñaùo. Anh lieàn laáy ñieän thoaïi goïi ngay cho ñoàng nghieäp cuûa mình trình baøy vaán ñeà. Tinh thaàn cuûa anh moãi luùc moät theâm caêng thaúng. Huyeát aùp cuûa anh leân quaù cao. Baùc só cho anh uoáng thuoác giaûm huyeát aùp cuøng an thaàn. Tuy vaäy, tình hình chaúng coù gì thay ñoåi caû.
Moät giôø sau ñoù, khi mieäng ñang tieáp tuïc noùi vaøo ñieän thoaïi, anh bò moät côn ñau ngöïc döõ doäi vaø anh cheát sau ñoù do baép thòt tim bò toeùt, coù theå laø do söùc chaán ñoäng döõ doäi cuûa maïch maùu vaønh tim.
Ñieàu ñaùng chuù yù laø maïch maùu anh ta khoâng coù chaát cholesterol ñoùng, anh khoâng huùt thuoác, khoâng bò chöùng huyeát aùp cao, baép thòt nôi tim anh, cho ñeán tröôùc luùc tai naïn xaûy ra, khoâng bò beänh hay hö haïi gì caû. Caùi cheát cuûa anh laø haäu quaû nhöõng yù töôûng keùo ñeán doàn daäp nhö moät con ngöïa phi nöôùc ñaïi khoâng döøng laïi ñöôïc.
Chò Bích Vaân soáng raát haïnh phuùc vôùi choàng vaø caùc con. Con chò hoïc haønh raát gioûi vaø ñöôïc hoïc boång ñi hoïc tröôøng ñaïi hoïc ôû California. Khi chaùu Ty, con gaùi chò, ñi xa vaø ôû noäi truù trong tröôøng, loøng chi boãng phaùt ra söï lo laéng. Caùc yù töôûng lieân tieáp khôûi daäy trong ñaàu: Khoâng bieát con mình coù lo hoïc hay ñi chôi vôùi baïn beø, coù gì khoâng may xaûy ra cho noù khoâng, noù coù chòu aên uoáng nhö mình daën khoâng. Moãi laàn ñoïc hay nghe tin töùc xaáu nhö baéc coùc, cöôùp giaät, huùt xì ke ma tuùy, thì caùc yù töôûng lo laéng noåi leân caøng nhieàu hôn nöõa. Sau ñoù chò phaùt ra chöùng maát nguû. Ban ñeâm phaûi ñi boä trong nhaø hay kieám vieäc gì laøm cho qua ñeâm.
Chò coù nghe ñeán Thieàn raát nhieàu vaø coá gaéng thöïc haønh. Nhöng khi ngoài yeân theo doõi hôi thôû, chò thaáy yù töôûng caøng keùo ñeán nhieàu hôn neân khoâng daùm ngoài thieàn nöõa. Cuõng may cho chò laø coù ngöôøi baïn hay döï caùc khoùa tu hoïc taëng cho chò moät maùy haùt lôøi nieäm Phaät ñeå chò ngoài nieäm theo vaø chæ caùch thöïc haønh ngoài thôû thoaùi maùi neân chöùng maát nguû daàn daàn bôùt ñi. Moãi saùng chò ngoài thoaûi maùi treân gheá môû maùy vaø haùt theo lôøi nieäm Phaät. Sau ñoù chò taét maùy vaø ngoài yeân laëng theo doõi hôi thôû. Baát cöù luùc naøo loøng khôûi leân caùc yù töôûng lo laéng laø chò môû maùy ra vaø nieäm Phaät. Nhôø ñoù maø caùc yù töôûng laéng dòu daàn. Maëc duø chò thöïc haønh ñöôïc chæ baèng moät phaàn nöûa caùc cuï giaø nhöng cuõng ñaõ coù keát quaû toát ñeïp.
Tuy vaäy, khoâng phaûi ai cuõng may maén nhö chò. Taïi Hoa Kyø cuõng nhö nhieàu nôi, nhieàu ngöôøi bò chöùng lo laéng sôï haõi kinh nieân. Ña soá nhöõng ngöôøi bò caùc chöùng taâm thaàn thöôøng duøng thuoác men ñeå chöõa trò. Coù ngöôøi ñöôïc höôùng daãn taäp yoga hay thieàn ñeå laøm cho taâm ñöôïc thoaûi maùi.
Ñaïo Phaät hay duøng hình aûnh loaøi khæ, vöôïn ñeå noùi veà taâm chao ñoäng, laêng xaêng, suy nghó lung tung, baát ñònh. Khi nhìn moät con khæ, chuùng ta thaáy noù luoân luoân cöïa quaäy, nhaûy nhoùt, xoay chuyeån, ñoäng ñaäy. Naêm 1968 tröôøng Ñaïi Hoïc Y Khoa Harvard thöïc haønh cuoäc nghieân cöùu veà thaùi ñoä cuûa khæ lieân heä ñeán huyeát aùp cuûa chuùng. Ñaây laø cuoäc nghieân cöùu veà khæ thaät chöù khoâng phaûi veà ‘taâm khæ’ nôi con ngöôøi.
Baùc só Herbert Benson ñaõ keå roõ veà caùc dieãn tieán tieáp ñoù trong cuoán The Relaxation Response nhö sau:
Vaøo luùc ñoù coù moät nhoùm thöïc haønh thieàn sieâu thoaùt, Transcendental Meditation, döôùi söï höôùng daãn cuûa ñaïo sö Maharishi Mahesh, muoán tình nguyeän tham döï vaøo cuoäc nghieân cöùu ñeå chöùng minh hoï coù theå laøm giaûm ñoä huyeát aùp qua thieàn. OÂng Maharashi noåi tieáng vaøo thaäp nieân 1960 vì coù hoïc troø laø caùc nhaïc só thôøi danh cuûa ban nhaïc Beatles, taøi töû chieáu boùng Mia Farrow, cuøng nhieàu ngöôøi coù danh tieáng khaùc. Tuy nhieân, caùc nhaø nghieân cöùu chæ quan taâm veà aùp huyeát nôi khæ hôn laø nôi ngöôøi trong cuoäc nghieân cöùu naøy neân ñaõ töø choái.
Khoâng sôøn chí, nhöõng ngöôøi thöïc haønh thieàn sieâu thoaùt vaãn tieáp tuïc ñeà nghò maïnh meõ ñeå cho hoï chöùng minh ñöôïc hoï coù theå laøm giaûm ñoä aùp huyeát qua thieàn. Caùc baùc só sau ñoù nghó laïi vaø thaáy ñaây laø moät ñeà nghò toát ñeïp vì seõ ñem ñeán nhöõng söï ích lôïi lôùn lao neân hoï ñoàng yù thöïc hieän cuoäc nghieân cöùu. Khoâng nhöõng tröôøng Ñaïi Hoïc Y Khoa Harvard taïi mieàn ñoâng baéc Hoa Kyø maø caû tröôøng Ñaïi Hoïc California ôû Los Angeles cuõng thöïc hieän cuoäc nghieân cöùu veà thieàn aûnh höôûng ñeán moät soá phaûn öùng nôi cô theå con ngöôøi.
Caùch thöïc haønh cuûa Thieàn Sieâu Thoaùt raát giaûn dò. Ngöôøi môùi hoïc ñöôïc moät höôùng daãn vieân trao cho moät ‘chöõ hay caâu thaàn chuù’ ñeå anh ta laäp ñi laäp laïi hay laø tuïng ñoïc. Moãi ngöôøi ñöôïc trao cho moät ‘chöõ hay caâu thaàn chuù’ rieâng bieät thích hôïp vôùi caù nhaân cuûa mình vaø höùa seõ khoâng tieát loä cho ai bieát vì seõ maát ‘linh thieâng’. Ngöôøi ñoù tìm choã ngoài cho thoaûi maùi roài ñoïc thaàm, khoâng thaønh tieáng. Hoï ñöôïc höôùng daãn ñöøng ñeå yù ñeán caùc yù töôûng thænh thoaûng xuaát hieän, cöù tieáp tuïc ñoïc thaàm chöõ hay caâu ñoù trong khi ngoài thoaûi maùi. Toát nhaát laø thöïc haønh ñoä 20 phuùt tröôùc khi aên saùng vaø 20 phuùt tröôùc böõa aên toái.
Nhöõng ngöôøi tham gia vaøo cuoäc nghieân cöùu naøy goàm caùc ngöôøi thuoäc nhoùm Thieàn Sieâu Thoaùt vaø caùc sinh vieân ñaïi hoïc, caùc nhaø toaùn hoïc, caùc ngheä só vaø caùc thöông gia. Hoï ñaïi dieän cho moät soá nhöõng ngöôøi coù ngheà nghieäp vaø khuynh höôùng khaùc nhau trong xaõ hoäi vaø thöïc haønh loaïi thieàn naøy töø ít hôn moät thaùng cho ñeán chín naêm. Hoï ngoài treân gheá coù gaén caùc duïng cuï ño ñaïc.
Sau khi ngoài vaøo gheá hoï coù 30 phuùt ñeå ñieàu chænh caùc loaïi duïng cuï ño ñaïc söï bieán chuyeån trong cô theå cuûa hoï. Cuoäc nghieân cöùu khôûi söï sau ñoù, qua ba giai ñoaïn:
Chuùng ta nhôù hoï goïi thieàn nhöng khoâng phaûi ngoài yeân theo doõi hôi thôû maø tuïng thaàm hay ñoïc khoâng thaønh tieáng moät chöõ hay caâu ñöôïc trao cho goïi laø ‘thaàn chuù’.
Vaøo luùc ñoù baùc só Walter R. Hess, nhaø taâm lyù hoïc Thuïy só ñöôïc giaûi thöôûng Nobel, cuõng nghieân cöùu veà caùc loaïi thöïc haønh thieàn quaùn khaùc nhau ñöa ñeán söï thö giaûn, ngöôïc laïi vôùi "phaûn öùng chieán ñaáu hay boû chaïy" khi con ngöôøi ñoái dieän vôùi söï hieåm nguy laøm gia taêng söï caêng thaúng.
Keát quaû cuoäc nghieân cöùu hai beân veà Thieàn Sieâu Vieät hay thöïc haønh ngoài thoaûi maùi vaø nieäm thaàm moät chöõ hay moät caâu coù keát quaû töông töï nhö sau:
Veà söï giaûm aùp huyeát, nhöõng ngöôøi tham döï coù aùp huyeát thaáp luùc baét ñaàu, trong khi, vaø sau cuoäc nghieân cöùu. Ñieàu naøy ñöôïc giaûi thích ñoù laø söï ích lôïi daøi laâu cuûa söï thöïc haønh thieàn. Coøn nhöõng ngöôøi bò beänh cao huyeát aùp, khi thöïc haønh thì thaáy keát quaû aùp huyeát giaûm xuoáng.
Phöông phaùp Thieàn Sieâu Vieät naøy haáp daãn raát nhieàu ngöôøi AÂu Myõ thöïc haønh. Tuy nhieân, tröôùc khi ñöôïc trao cho chöõ hay caâu ‘thaàn chuù’ laø nhöõng chöõ chæ coù aâm maø khoâng coù nghóa, hoï phaûi ñoùng moät soá tieàn ghi danh theo hoïc chöông trình naøy. Ñieàu ñoù ñoái vôùi nhöõng ngöôøi laâu nay thöïc haønh phöông phaùp nieäm ‘Nam Moâ A Di Ñaø Phaät’ hay Nieäm Phaät thì chuùng ta thaáy gì? Chuùng ta thaáy roõ nhö sau veà söï gioáng nhau:
Tuy vaäy cuõng coù söï khaùc bieät:
Noùi khaùc ñi, Nieäm Phaät, ngoài thieàn laø moät caùch thöïc haønh toaøn dieän trong ñôøi soáng haøng ngaøy vôùi nhöõng keát quaû cuï theå: Ñöôïc nhieàu an vui vaø nhöõng keát quaû toát ñeïp trong sinh hoaït haøng ngaøy vaø khi ñeán luùc saép qua ñôøi, tinh thaàn tænh taùo, thaûnh thôi vaø thaáy nhöõng hình aûnh saùng ñeïp röïc rôõ, nhöõng aâm thanh kyø dieäu cuøng söï bình an thoaûi maùi khi lìa ñôøi (Chuùng ta seõ trôû laïi vaán ñeà naøy trong moät chöông khaùc veà nhöõng nghieân cöùu khoa hoïc veà ñieàu gì xaûy ra sau khi cheát).
Tröôùc ñaây chuùng ta chæ noùi ñeán söï thöïc haønh nieäm Phaät cuûa caùc cuï giaø, giôø ñaây chuùng ta bieát nhöõng ngöôøi thöïc haønh Thieàn Sieâu Thoaùt noùi treân, ña soá laø caùc thanh nieân, thieáu nöõ vaø nhöõng ngöôøi trung nieân goàm ñuû moïi thaønh phaàn xaõ hoäi nhö sinh vieân, coâng chöùc, coâng nhaân, baùc só y khoa, thaûo chöông vieân ñieän töû v.v... Do ñoù, neáu caùc thanh nieân, thieáu nöõ, caùc vò trung nieân trong moïi ngaønh ngheà thöïc haønh phaùp moân nieäm Phaät, ngoài thieàn thì hoï seõ ñöôïc nhieàu lôïi laïc lôùn lao. Vaø söï thöïc naøy cuõng raát linh ñoäng, khoâng phaûi chæ ngoài yeân moät choã maø thoâi.
Khi thöïc haønh Nieäm Phaät vaø ngoài thieàn, chuùng ta taïo moät caûm giaùc thö giaõn hay laø söï buoâng xaû thoaûi maùi goïi laø buoâng thö (relaxation). Thöïc söï khoâng phaûi chuùng ta taïo ra maø ñoù laø do heä thaàn kinh chuyeån töø moät traïng thaùi caêng thaúng qua moät traïng thaùi thö giaûn aûnh höôûng daây chuyeàn ñeán boä naõo, phoåi, tim, cuøng caùc teá baøo trong cô theå. Nhöõng hoaït ñoäng cuûa caùc boä phaän noùi treân ña soá thuoäc heä thaàn kinh töï quaûn, khoâng do yù chí con ngöôøi ñieàu khieån, noùi khaùc ñi, hoaït ñoäng coù tính caùch ñoäc laäp.
Heä thaàn kinh töï quaûn (autonomic nervous system) laø moät phaàn cuûa heä thaàn kinh kieåm soaùt chöùc naêng khoâng do yù thöùc ñieàu khieån, nhö tim ñaäp ñeàu, ra moà hoâi, bao töû tieâu hoaù, chuyeån ñoäng ruoät, v.v... Söï ñieàu khieån aâm thaàm vaø söï laøm vieäc cuûa caùc boä phaän cuõng aâm thaàm neân chuùng ta (yù thöùc) khoâng bieát vaø khoâng can döï vaøo ñöôïc.
Heä thaàn kinh töï quaûn goàm coù heä thaàn kinh giao caûm (sympathetic division) vaø phoù giao caûm (hay ñoái giao caûm, parasympathetic division). Chuùng ta coù theå laáy ví duï theo moät caâu chuyeän ñöôïc taïo ra ñeå laøm saùng toû ñieàu noùi treân nhö sau:
Moät ngöôøi tieàu phu ñi vaøo röøng ñoán goã ñeå baùn. Buoåi saùng anh ta aên moät toâ phôû chay vaø uoáng moät ly söõa ñaääu naønh. Anh vöøa ñi vöøa haùt moät baøi ñaïo ca raát öng yù: "Ñaây laø Tònh Ñoä, Tònh Ñoä laø ñaây ..." vaø thaáy trong loøng raát vui. Boång nhieân anh ta nghe moät tieáng gaàm thaät lôùn vaø thaáy caùch vaøi thöôùc coù moät con coïp ñang nhe raêng vaø quaéc maét nhìn anh. Anh cuõng thaáy treân mình coïp coù veát maùu chaûy.
Laø thôï röøng ôû vuøng heûo laùnh, anh coù hoïc voõ Thieáu Laâm ñeå phoøng thaân, neân anh ta heùt moät tieáng lôùn, ñöa cao chieác buùa duøng ñeå chaët caây, maét nhìn thaúng vaøo ñoâi maét con coïp. Anh ta saün saøng chieán ñaáu ñeå töï baûo veä maïng soáng. Vaäy trong giaây phuùt ñoù, cô theå cuûa anh phaûn öùng nhö theá naøo?
Neáu coù ai quay ñöôïc phim töø trong ra ngoaøi thaân theå cuûa anh tieàu phu thì thaáy nhö sau:
Phaûn öùng noùi treân laø phaûn öùng chieán ñaáu phaùt xuaát töø heä thaàn kinh giao caûm. Phaûn öùng naøy töï ñoäng xuaát hieän khi chuùng ta ñoái dieän vôùi söï nguy hieåm.
Cuõng may cho anh ta, con coïp bò moät ngöôøi thôï saên baén bò thöông vaø ñang tìm ñöôøng chaïy troán neân nghe tieáng heùt vaø thaáy boä daïng maïnh meõ saün saøng chieán ñaáu cuûa anh ta, neân cuùp ñuoâi phoùng vaøo röøng. Ñoù laø phaûn öùng boû chaïy. Phaûn öùng naøy cuõng phaùt sinh töø heä thaàn kinh giao caûm.
Caû hai phaûn öùng chieán ñaàu hay boû chaïy ñeå cöùu laáy thaân voán coù ích lôïi ñeå duy trì maïng soáng. Nhöng neáu phaûn öùng naøy xuaát hieän nhieàu laàn trong nhöõng tröôøng hôïp khoâng caàn thieát thì raát tai haïi. Ñoù laø tình traïng hieän nay cuûa raát nhieàu ngöôøi taïi nhieàu nöôùc.
Toå tieân loaøi ngöôøi coù maët haøng trieäu naêm tröôùc ñaây vaø soáng trong röøng nuùi. Khi thaáy thuù döõ nhö coïp beo, hoï phaûi quyeát ñònh töùc khaéc: Chieán ñaáu hay boû chaïy ñeå cöùu laáy maïng soáng. Duø quyeát ñònh naøo, cô theå cuûa hoï cuõng taïo ra ñieàu kieän ñeå thöïc haønh: Phoåi bôm vaøo nhieàu döôõng khí, tim ñaäp mau ñeå chuyeàn maùu ñeán caùc baép thòt, moà hoâi toaùt ra ñeå haï nhieät ñoä trong thaân xuoáng, bao töû vaø ruoät ngöng tieâu hoùa thöùc aên ñeå daønh naêng löôïng cho söï soáng coøn.
Chuùng ta thöøa höôûng töø toå tieân phaûn öùng chieán ñaáu hay boû chaïy. Tuy chuùng ta soáng trong thaønh phoá khoâng gaëp coïp beo, nhöng phaûn öùng noùi treân vaãn xuaát hieän thöôøng xuyeân trong nhöõng tröôøng hôïp khoâng quan troïng nhö khi ngöôøi hoïc troø nghó ñeán chuyeän thi cöõ, ngöôøi ñeán sôû laøm thaáy maët ngöôøi mình gheùt, v.v... Söï xuaát hieän cuûa phaûn öùng naøy taïo söùc eùp nôi cô theå ñöa ñeán nhieàu chöùng beänh veà taâm thaàn hay theå chaát.
Heä thaàn kinh ñoái (hay phoù) giao caûm thì ngöôïc laïi, taïo ra moät phaûn öùng ñoái nghòch vôùi phaûn öùng noùi treân goïi laø phaûn öùng thö giaõn (relaxation response) laøm cho phoåi thôû nheï laïi, tim ñaäp chaäm, con ngöôi thu nhoû lai, bao töû vaø ruoät tieâu hoaù bình thöôøng, v.v...
Tröôùc ñaây ngöôøi ta cho raèng heä thaàn kinh phoù giao caûm thuoäc veà heä thaàn kinh töï trò, töï noù ñieàu haønh laáy, khoâng do yù chí chuùng ta ñieàu khieån. Sau naøy ngöôøi ta khaùm phaù laø heä thaàn kinh phoù giao caûm coù theå bò chuùng ta aûnh höôûng qua söï taïo ra phaûn öùng buoâng thö. (Xin xem hình phía döôùi ñeå thaáy roõ hôn hai loaïi phaûn öùng chieán ñaáu hay boû chaïy vaø phaûn öùng buoâng thö taùc ñoäng treân cô theå chuùng ta nhö theá naøo.)
Caùc daây thaàn kinh giao caûm phaùt xuaát töø caùc nôi trong phaàn coät soáng (xöông soáng). Caùc daây thaàn kinh phoù giao caûm phaùt xuaát töø naõo vaø phaàn döôùi cuûa coät soáng. Caùc muùt thaàn kinh giao caûm phoùng thích chaát daãn truyeàn thaàn kinh (neurotransmitter) noradrenaline, coøn caùc muùt thaàn kinh phoù giao caûm phoùng thích chaát daãn truyeàn thaàn kinh acetycholine. Hai chaát naøy coù taïo ra nhöõng phaûn öùng khaùc nhau trong cô theå.
Caùc nhaø nghieân cöùu khoâng nhöõng tìm ra hai phaûn öùng ñoái nghòch laø chieán ñaáu hay boû chaïy vaø phaûn öùng thö giaõn maø coøn thaáy roõ söï lieân heä cuûa caùc phaûn öùng naøy nôi heä thaàn kinh trong boä naõo nhö hình döôùi ñaây.
Chuùng ta nhôù caâu "Nhaø nhaø ñeàu bieát Phaät A Di Ñaø" laø noùi ña soá daân chuùng trong nöôùc thöïc haønh nieäm Phaät vaøo thôøi nhaø Ñöôøng ôû Trung Hoa, trong luùc ñoù thì vua quan vaø taàng lôùp trí thöùc laïi öa chuoäng thieàn. Khi nhieàu ngöôøi thöïc haønh nhö vaäy thì chaéc phaûi coù moät nguyeân do naøo ñoù chaêng?
Phöông phaùp nieäm Phaät ñaõ ñöôïc haøng trieäu ngöôøi thöïc haønh treân caû ngaøn naêm nay vaø ñem laïi nhieàu keát quaû toát ñeïp nhö gia taêng nieàm an vui, söï thoaûi maùi, söï hieåu bieát chaân thaät, söï caûm thoâng vaø bao dung, loøng thöông ngöôøi vaø caùc loaøi vaät, cuøng caùc haønh ñoäng, lôøi noùi vaø söï suy nghó trong ñôøi soáng haøng ngaøy. Ñaëc bieät laø nhöõng ngöôøi thöïc haønh phöông phaùp nieäm Phaät vaøo luùc tuoåi gia,ø hoï khoâng caûm thaáy coâ ñôn, sôï haõi, hay buoàn tuûi. Hoï raát töï taïi, thoaûi maùi vaø vui tính. Nhieàu ngöôøi coøn bieát tröôùc giôø mình seõ maát vaø goïi con caùi veà thaêm laàn cuoái, sau ñoù hoï qua ñôøi raát bình thaûn.
Theá giôùi chuùng ta ñang soáng hieän nay luoân luoân trình baøy caùc hình aûnh treû trung, ñeïp ñeõ, haáp daãn treân caùc chöông trình truyeàn hình, chieáu boùng hay treân caùc baûng quaûng caùo. Nhöng khi ñi saâu vaøo baát cöù xaõ hoäi naøo duø giaøu hay ngheøo, chuùng ta cuõng thaáy nhieàu ngöôøi bò beänh taät, khoå ñau, giaø nua tuoåi taùc. Nhö hai maët cuûa moät ñoàng tieàn, ngöôøi ta chæ trình baøy moät maët töôi vui vaø khoâng muoán thaáy maët beân kia coù nhieàu saàu muoän. ÔÛ baát cöù tieåu bang naøo taïi Hoa Kyø, chuùng ta ñeán thaêm caùc vieän döôõng laõo thì seõ ñoái dieän ngay vôùi nhöõng ñôùn ñau phieàn muoän cuûa giaø, beänh vaø cheát.
Ñaïo Phaät laø ñaïo giaûi quyeát caùc vaán ñeà khoù khaên. Muoán giaûi quyeát vaán ñeà khoù khaên thì phaûi nhaän bieát vaán ñeà ñoù moät caùch roõ raøng. Vaán ñeà ñoù laø caùi khoå: Söï ñau ñôùn veà theå chaát hay tinh thaàn. Ñöùc Phaät noùi roõ: Sanh laø khoå, giaø laø khoå, beänh laø khoå, cheát laø khoå, mong muoán maø khoâng ñöôïc laø khoå, thöông yeâu maø phaûi xa lìa laø khoå, gheùt nhau maø phaûi ôû gaàn laø khoå.
Nhö moät thaày thuoác gioûi, chuùng ta coøn nhôù ñöùc Phaät ñöôïc toân xöng vaø vò Vua Thaày Thuoác, Y Vöông, ngaøi noùi veà söï coù maët cuûa caùi khoå vaø nguyeân nhaân cuûa noù. Roài ngaøi ñeà nghò caùch laøm giaûm hay heát khoå qua söï thöïc haønh moät phöông phaùp tu taäp. Ñoù laø boán söï thaät coù maët trong cuoäc ñôøi maø ñaïo Phaät goïi laø Töù Ñeá hay Töù Dieäu Ñeá:
Töø lôøi daïy caên baûn ñoù maø sau naøy phaùt trieån thaønh nhieàu phöông phaùp tu taäp khaùc nhau ñeå ñaït ñöôïc keát quaû soáng ñôøi haïnh phuùc tuøy theo caên cô moãi ngöôøi, maø moät trong caùc phöông phaùp ñoù laø Nieäm Phaät maø chuùng ta coù theå thöïc haønh nhö sau:
Thöïc haønh toát nhaát vaøo buoåi saùng tröôùc khi duøng ñieåm taâm vaø buoåi toái tröôùc khi ñi nguû. Buoåi saùng thöïc haønh tröôùc khi ñi laøm hay ñi hoïc giuùp ta gia taêng naêng löôïng theå chaát vaø tinh thaàn. Thöïc haønh vaøo buoåi toái tröôùc khi ñi nguû giuùp cô theå chuùng ta, boä naõo vaø caùc baép thòt, thö giaõn thoaûi maùi vaø taâm chuùng ta an vui. Nhôø ñoù, chuùng ta coù giaác nguû an laønh, nhieàu giaác mô vui (khoâng bò aùc moäng) vaø caùc teá baøo trong thaân ñöôïc boài boå sau moät ngaøy laøm vieäc hay hoïc haønh vaát vaû.
Veà phöông dieän khoa hoïc, taïi sao nhöõng ñieàu aáy xaûy ra? Chuùng ta haõy tìm hieåu theâm veà boä naõo ñeå thaáy söï kyø dieäu ñoù.
Boä naõo trung bình naëng ba caân Anh (3 pounds), ñoä 1.5 kyù, maøu xaùm hoàng vaø chöùa chöøng 100 tyû caùc teá baøo thaàn kinh. Caùc phaûn öùng chuùng ta vöøa noùi ñeán ôû phaàn treân phaùt sinh töø boä naõo. Noùi khaùc ñi, chính boä naõo phaùt ra nhöõng tín hieäu truyeàn ñeán caùc cô quan nhö maét, muõi, phoåi, tim, gan, thaän, ruoät, baép thòt, kích thích söï hoaït ñoäng hay taïo ra söï buoâng xaû. Moät teá baøo thaàn kinh phaùt ra haøng traêm thoâng ñieäp goïi laø xung löïc thaàn kinh trong moãi giaây ñeán caùc teá baøo thaàn kinh khaùc.
Teá baøo thaàn kinh hay nôroân (neuron) goàm coù moät phaàn lôùn goïi laø thaân teá baøo. Töø thaân naøy tuûa ra raát nhieàu nhaùnh trong ñoù coù moät nhaùnh daøi hôn goïi laø sôïi truïc (axon). Caùc teá baøo thaàn kinh lieân laïc vôùi nhau ôû nhöõng ñaàu muùt cuûa caùc nhaùnh goïi laø lieân hôïp thaàn kinh (synapse).
Nhöõng lieân hôïp thaàn kinh naøy khoâng noái khít laïi vôùi nhau. Giöõa hai ñaàu muùt thaàn kinh coù moät khoaûng troáng, duø raát nhoû, vaø töø nôi khoaûng troáng naøy caùc ñaàu muùt nhaùnh thaàn kinh truyeàn ñi hay ñoùn nhaän caùc xung löïc, maø chuùng ta duøng chöõ tín hieäu cho deã hieåu hôn. Nhöõng tín hieäu ñoù khoâng phaûi laø lôøi noùi maø laø nhöõng chaát hoùa hoïc goïi laø chaát daãn truyeàn thaàn kinh (neurotransmitter). Sôïi truïc (sôïi daøi nhaát ) thì thoâng baùo tín hieäu, caùc sôïi nhaùnh thì nhaän caùc tín hieäu. Xin xem hình keá tieáp.
Moãi teá baøo thaàn kinh coù töø 1,000 ñeán 5,000 lieân hôïp thaàn kinh (synapse). Hieän nay ngöôøi ta tìm ra ñöôïc ñoä moät traêm caùc chaát daãn truyeàn thaàn kinh. ÔÛ moãi ñaàu muùt daây thaàn kinh, caùc chaát naøy ñöôïc truyeàn ñi ñeán ñaàu muùt thaàn kinh khaùc. Vaø tuøy theo soá löôïng vaø caùc chaát khaùc nhau maø chuùng ta coù nhöõng rung caûm, nhöõng caûm xuùc, nhöõng phaûn öùng khaùc nhau. Ví duï neáu chuùng ta ñang ñi boä chôït thaáy moät con raén thì laäp töùc boä naõo truyeàn tín hieäu chuyeån chaát daãn truyeàn thaàn kinh adrenaline taïo ra phaûn öùng chieán ñaáu hay boû chaïy.
Nhö moät thöùc aên coù theå khaùc nhau töø ñoä maën nhaát cho ñeán ñoä laït nhaát, caùc tín hieäu cuõng ñöôïc truyeàn ñi baèng soá löôïng nhieàu hay ít cuûa cuøng moät chaát daãn truyeàn thaàn kinh ñöa ñeán söï caûm nhaän cuûa chuùng ta veà nhöõng caûm giaùc hay xuùc caûm khaùc nhau.
Caùc nhaùnh cuûa teá baøo thaàn kinh noái keát vôùi nhau nhö moät maøng löôùi cuûa raát nhieàu daây ñieän thoaïi . Moät teá baøo thaàn kinh coù theå thoâng baùo tin töùc (noùi chuyeän) vôùi töø 1,000 ñeán 6,000 teá baøo thaàn kinh khaùc. Neáu chuùng ta laáy 100 tyû teá baøo thaàn kinh nhaân cho 1,000 (con soá nhoû nhaát) thì chuùng ta coù 100 ngaøn tyû söï "noùi chuyeän" giöõa caùc teá baøo thaàn kinh. Soá ngöôøi hieän nay treân theá giôùi laø taùm tyû ngöôøi. Neáu taùm tyû ngöôøi cuøng noùi chuyeän cuøng moät luùc baèng ñieän thoaïi thì khoâng coù haõng ñieän thoaïi naøo cung caáp ñuû ñöôøng daây. Vaäy maø trong boä naõo, baát cöù luùc naøo cuõng coù ñoä 100 ngaøn tyû (100,000,000,000,000) cuoäc noùi chuyeän giöõa caùc teá baøo. Ñieàu ñoù xaûy ra trong moät saùt na, moät phaàn raát nhoû cuûa moät giaây ñoàng hoà.
Boä naõo laøm vieäc lieân tuïc ñeå ñieàu hoaø caùc hoaït ñoäng trong thaân theå haàu duy trì söï soáng, nhaän bieát caùc tin töùc töø beân ngoaøi ñöa vaøo qua maét, tai, muõi, löôõi vaø thaân. Ñoù laø naêm giaùc quan tieáp xuùc vôùi hình aûnh, aâm thanh, muøi, vò, cuøng söï va chaïm beân ngoaøi. Töø ñoù caùc tin töùc (saéc, thanh, höông, vò, xuùc) ñöôïc nhaän bieát, phaân loaïi, löu tröû vaø trôû thaønh moät ñoái töôïng cuûa nhaän thöùc hay phaùp.
Ñoái töôïng cuûa nhaän thöùc naøy hay phaùp naøy giôø ñaây ôû trong boä naõo. Noù ôû döôùi daïng cuûa moät haït gioáng. Haït gioáng naøy coù theå ñang nguû yeân (khoâng bieát tôùi) hoaëc laø ñang hieän haønh (ñang coù maët, ñang taùc ñoäng, ñang bieåu loä). Nhö moät ngöôøi thaáy moät con raén ñoäc hình thuø raèn ri caùch ñaây ba naêm laøm anh hoaûng hoát boû chaïy. Hình aûnh ñoù naèm yeân trong kyù öùc. Moät hoâm, khi ñi ñöôøng vaøo luùc trôøi vöøa toái, anh thaáy moät reã caây vaø thaáy noù gioáng nhö hình con raén naêm xöa, anh la leân vaø boû chaïy. Caûm giaùc khieáp sôï laø moät chuûng töû hay haït gioáng trong kyù öùc. Haït gioáng naøy neáu gaëp ñieàu kieän thuaän lôïi thì xuaát hieän, ñöa tôùi nhöõng caûm xuùc nhö thöông, gheùt, lo buoàn, giaän, sôï, söôùng khoå v.v...
Nhieàu luùc, khoâng caàn phaûi thaáy caùi gì beân ngoaøi, chæ caàn nhôù laïi hình aûnh cuõ laø caûm giaùc khoù chòu xuaát hieän. Anh Vaên hoài coøn laø em beù saùu tuoåi ñi hoïc tröôøng tieåu hoïc. Em beù ñoù thöôøng ñi boä ñeán tröôøng. Moät hoâm em ñi ngang qua moät nhaø haøng coù moät con choù chaïy theo. Con choù naøy khoâng suûa, luûi ñaàu vaøo chaân em vaø caén moät caùi raát maïnh vaøo choã gaàn nôi maét caù. Em ñau qua khoùc leân vaø teù quî xuoáng. Sau ñoù ngöôøi ta ñöa em veà nhaø vaø em phaûi naèm treân giöôøng moät tuaàn leã môùi ñi hoïc laïi ñöôïc.
Hôn naêm möôi naêm ñaõ qua, baây giôø anh Vaên ñaõ 60 tuoåi vaäy maø ñoâi luùc chôït nghó ñeán hình aûnh con choù döõ laø thaáy nôi vuøng maét caù chaân mình coù caûm giaùc eâ- eâ khoù chòu, duø chuyeän bò choù caén xaûy ra ñaõ nöûa theá kyû.
Vaø ñeå cho caùc caûm giaùc eâ chaân noùi treân xuaát hieän (hieän haønh) haøng trieäu trieäu tín hieäu ñöôïc truyeàn ñi giöõa caùc teá baøo thaàn kinh. Thoâng thöôøng caùc hình aûnh, aâm thanh, muøi, vò vaø xuùc chaïm (xuùc) ñöïôïc nhaän bieát hay xuaát hieän trôû laïi (hieän haønh) thì chuùng ñi keøm vôùi moät trong ba loaïi caûm giaùc: Söôùng, khoå hay khoâng söôùng khoâng khoå (xaû thoï).
Trong taâm chuùng ta chöùa raát nhieàu caùc kyù öùc tieâu cöïc cuõng nhu tích cöïc. Thoâng thöôøng thì nhöõng thöù tieâu cöïc xuaát hieän nhieàu hôn laøm cho chuùng ta buoàn raàu, lo laéng, sôï haõi hay giaän hôøn. Ñaïo Phaät laø ñaïo dieät khoå khoâng phaûi baèng baïo ñoäng maø baèng caùch thaáy bieát söï xuaát hieän vaø tan bieán cuûa chuùng. Thaáy bieát ñoù laø chaùnh nieäm hay nieäm.
Ñöùc Phaät daïy veà boán laõnh vöïc thaáy bieát roõ raøng hay Töù Nieäm Xöù: Thaáy bieát roõ raøng qua söï chuù taâm thoaûi maùi nôi thaân, nôi caûm giaùc, nôi taâm tö vaø nôi ñoái töôïng cuûa caùc giaùc quan.
Trong boán laõnh vöïc treân, thoâng thöôøng chuùng ta deã chuù taâm vaøo nhöõng gì mình öa thích cho neân thöïc haønh chuù taâm thoaûi maùi vaøo caûm giaùc vui (laïc thoï) laø deã thöïc haønh nhaát. Caûm giaùc khoå nhö ñau nhöùc (khoå thoï) cuõng loâi keùo söï chuù taâm cuûa chuùng ta. Ngay moät caûm giaùc bình thöôøng khoâng söôùng hay khoå (xaû thoï) vaãn ñöôïc chuùng ta bieát ñeán deã daøng. Do ñoù, trong boán söï chuù taâm, chuù taâm vaøo caûm giaùc hay nieäm thoï laø deã thöïc haønh nhaát.
Khi chuùng ta ngoài Nieäm Phaät theo tieáng baêng phaùt ra hay töï nieäm thaàm, sau ñoù ngoài yeân laëng bieát veà hôi thôû thì coù moät nieàm vui söôùng traøn ñaày trong boä naõo vaø nôi taâm, neân nieäm thoï thaønh deã daøng vaø thích thuù.
Do ñoù, neáu chuùng ta muoán môøi goïi nhöõng caûm giaùc thoaûi maùi an vui xuaát hieän, thay vì ñeå cho caùc yù töôûng buoàn phieàn loâi keùo mình thì chuùng ta ngoài xuoáng vaø thöïc haønh nieäm Phaät, ngoài thieàn vaø tieáp xuùc vôùi caûm giaùc an vui xuaát hieän nôi boä naõo vaø nôi taâm chuùng ta. Ngay sau ñoù, chuùng ta baét tay vaøo laøm coâng vieäc, taäp theå duïc, chôi theå thao, laøm nhöõng vieäc mình öa thích nhö ñaùnh ñaøn, chôi côø, tæa caây caûnh, veû tranh, vieát laùch hay chæ ngoài thoaûi maùi uoáng cheùn traø thôm thì naêng löôïng saùng taïo traøn daâng trong nieàm vui trong saùng.
Chuùng ta thöû tìm hieåu theâm nguyeân nhaân naøo (nhaân) laøm ñieàu ñoù xuaát hieän (quaû) ñeå söï thöïc haønh cuûa chuùng ta theâm roõ raøng vaø coù keát quaû vöõng chaéc.
Boä naõo coù hai vuøng taùch bieät goïi laø baùn caàu naõo traùi vaø baùn caàu naõo phaûi. Hai baùn caàu naõo naøy cuøng chia seû caùc tín hieäu hay tin töùc töø vuøng corpus callosum, moät heä thoáng goàm coù nhieàu trieäu sôïi thaàn kinh naèm ôû phía döôùi hai baùn caàu naõo naøy.
Tröôùc ñaây ngöôøi ta chöa bieát hai baùn caàu naõo naøy coù nhöõng chöùc naêng khaùc nhau. Maõi cho ñeán naêm 1970 baùc só Roger Sperry thuoäc Vieän Kyõ Thuaät California nghieân cöùu chöùng beänh naõo taùch (split brain) vaø töø ñoù tìm ra moãi beân naõo ñieàu khieån phaàn cô theå ñoái dieän: Baùn caàu naõo traùi ñieàu khieån cô theå beân maët; baùn caàu naõo phaûi ñieàu khieån phaàn cô theå traùi. Ngoaøi ra, baùn caàu naõo traùi hieåu ñöôïc ngoân ngöõ tröøu töôïng vaø chöõ vieát, laøm cho con ngöôøi coù theå noùi chuyeän ñöôïc, hoaëc laøm toaùn, hay nhöõng nghieân cöùu khoa hoïc.
Baùn caàu beân phaûi thì chæ hieåu ñöôïc nhöõng chöõ vaø caâu giaûn dò nhöng khoâng hieåu caùc danh töø tröøu töôïng. Neáu laøm toaùn thì baùn caàu naõo beân phaûi chæ coù khaû naêng laøm toaùn coäng hai con soá maø thoâi. Tuy vaäy, baùn caàu naõo beân phaûi laïi coù nhöõng khaû naêng vöôït böïc so vôùi baùn caàu naõo traùi nhö laø hoïa hình, keát hôïp caùc khoái cho hôïp vôùi hình phaùc hoïa (töùc laø bieát veà khoaûng caùch trong khoâng gian)ï, saùng taïo, bieát veà nhöõng xuùc caûm do maët bieåu loä, thöôûng thöùc aâm nhaïc hay ngheä thuaät. Toùm laïi neáu beân baùn caàu naõo traùi giuùp cho chuùng ta coù nhieàu kieán thöùc, nhieàu hieåu bieát, thì beân baùn caàu naõo phaûi giuùp cho chuùng ta thöôûng thöùc ñöôïc, thaáy ñöôïc caùi hay cuøng coù söï thuù vò khi thöôûng thöùc vaên chöông, ngheä thuaät, aâm nhaïc.
Naêm 1981, oâng Sperry nhaän ñöôïc moät nöûa giaûi thöôûng Nobel veà y hoïc vì nhöõng nghieân cöùu cuûa oâng ta giuùp cho söï hieåu bieát veà boä naõo gia taêng vaø laøm neàn taûng cho söï phaùt trieån nhöõng kyõ thuaät gia taêng söï an toaøn khi moå naõo.
Töø söï phaùt hieän treân cuûa oâng Sperry, nhöõng cuoäc nghieân cöùu noái tieáp cuûa caùc nhaø khoa hoïc tìm ra söï töông quan cuûa hai baùn caàu naõo raát quan troïng trong söï caûi thieän ñôøi soáng con ngöôøi vaø giuùp nhieàu ngöôøi coù theå thay ñoåi cuøng phaùt trieån ñôøi soáng toát ñeïp hôn qua vieäc taïo ra söï buoâng thö ñeå gia taêng söï truyeàn thoâng giöõa hai baùn caàu naõo traùi vaø phaûi. Khi buoâng xaû thaân theå vaø tinh thaàn, hay laø thöïc haønh söï buoâng thö, thì caùc nhaø nghieân cöùu thaáy hai baùn caàu naõo traùi vaø phaûi chuyeån cho nhau nhöõng tín hieäu laøm cho söï hieåu bieát, saùng taïo vaø haïnh phuùc gia taêng... Xin xem hình keá tieáp.
Nhö vaäy chính traïng thaùi buoâng thö ñöa ñeán söï xuaát hieän caûm giaùc an vui nôi thaân vaø taâm. Khi chuùng ta quan saùt nhöõng ngöôøi tu taäp nieäm Phaät, Thieàn hay Maät toâng veà maët hình thöùc (töôùng) chuùng ta thaáy hoï coù ñöôïc nhöõng keát quaû noùi treân. Tuy nhieân, ñaïo Phaät khoâng döøng laïi nôi caùc hieän töôïng (töôùng) ñoù, vì theo luaät voâ thöôøng, caùc hieän töôïng thay ñoåi khoâng ngöøng. Caûm giaùc vui söôùng keùo daøi moät thôøi gian thì tan bieán. Neáu baùm vaøo chuùng, mong muoán chuùng xuaát hieän vaø toàn taïi maõi thì ñoù laø söï baét ñaàu cho caùi khoå môùi. Do ñoù, khi chuùng ta nieäm Phaät, chæ caàn thöïc haønh ñuùng phöông phaùp laø coù keát quaû. Ngay caû nhöõng luùc taâm chao ñoäng cuõng ngoài nieäm Phaät vaø thôû thoaûi maùi, luùc ñöùng daäy ñi laøm vieäc thì taâm laïi thaønh an oån.
Muïc ñích thöïc haønh nieäm Phaät, ngoài thieàn khoâng chæ giôùi haïn trong muïc ñích taïo ra caûm giaùc an laïc maø coøn höôùng ñeán söï thaáy bieát chaân thaät moïi hieän töôïng, trong ñoù coù caû nhöõng vui buoàn, söôùng khoå cuûa mình ñeå giaûi thoaùt ra khoûi voøng luaån quaån cuûa khoå ñau goïi laø voøng luaân hoài.
Chuùng ta ñaõ noùi veà caùc yù töôûng vaø caûm xuùc nhö con vöôïn chuyeàn caây, con ngöïa phi mau. Chuùng chuyeån bieán khoâng ngöøng laøm cho chuùng ta coù caûm töôûng laø coù moät caùi toâi (ngaõ) suy nghó hay vui buoàn, söôùng khoå. Khoâng khaùc gì moät ngöôøi caàm cuïc than trong ñeâm toái xoay voøng thì thaáy coù moät voøng löûa ñoû roõ raøng, duø treân thöïc teá chæ coù moät cuïc than. Chính caùi ngaõ naøy taïo neân moät aùp löïc ñöa ñeán nhieàu khoå ñau.