Chöông 4
NEÀN TAÛNG SÖÏ THÖÏC HAØNH

YÙ nghóa cuûa söï thöïc haønh tu taäp Phaät giaùo laø thaáy bieát roõ raøng taùnh chaát cuûa caùc caûm xuùc nhö thöông, giaän cuøng caùc caûm giaùc söôùng, khoå keøm theo. Thaáy bieát roõ raøng maø khoâng traùnh neù qua cô cheá töï veä chuùng ta ñaõ ñeà caäp ôû treân neân khoâng bò tieâu hao naêng löôïng. Do ñoù, ñôøi soáng vui töôi hôn nhieàu vì traøn ñaày naêng löôïng saùng taïo.

Nhö chuùng ta ñaõ bieát, caùc nhaø taâm lyù cho raèng söï caêng thaúng laø moät söï phaûn öùng cuûa cô theå khi chuùng ta ñoái dieän vôùi hoaøn caûnh thay ñoåi (daàu toát hay xaáu), khoâng tieân lieäu hoaëc khoâng kieåm soaùt ñöôïc. Söï caêng thaúng cuõng xuaát hieän khi coù xung ñoät trong loøng khi phaûi quyeát ñònh choïn moät trong hai thöù mình öa thích caû hai (nhö moät ngöôøi phaûi choïn hoaëc laø theo phe vôï, hoaëc laø theo phe cha meï), hai thöù mình ñeàu khoâng öa thích (nhö moät nhaân vieân cuûa haõng ñieän töû phaûi löïa choïn: moät laø doïn nhaø ñi theo haõng ñeán moät vuøng giaù laïnh, hai laø maát vieäc laøm, caû hai anh ñeàu khoâng thích caû). Neáu moät ngöôøi bò quaù nhieàu caêng thaúng hay böùc xuùc thì anh ta coù theå bò taâm thaàn sinh lyù roái loaïn (psychophysiological disorder) nhö maát nguû, ñau ñaàu, loeùt bao töû hay chöùng ñoäng tim. Neáu moät ngöôøi lieân tuïc phaûi ñoái dieän vôùi moät hoaøn caûnh caêng thaúng khoâng coù ñöôøng thoaùt thì anh ta phaùt trieån chöùng voâ voïng (learned helplessness), ñöa ñeán söï laõnh ñaïm thôø ô, buoàn raàu cöïc ñoä vaø khoâng coøn tha thieát gì vôùi vieäc taïo moät hoaøn caûnh toát ñeïp hôn.

Tuy nhieân, ñaïo Phaät chæ cho chuùng ta thöïc haønh chaùnh kieán hay thaáy bieát chaân thaät. Nhieàu thöù chuùng ta vì thoùi quen cho ñoù laø moät chöôùng ngaïi, moät söï ñe doïa hay moät nguyeân nhaân taïo caêng thaúng, roài töø ñoù chuùng ta coù phaûn öùng, nhö khi chuùng ta ñeo caëp kính maøu cam thì thaáy moïi vaät ñeà coù maøu cam.

Chæ caàn thay ñoåi caùi nhìn, thaáy roõ moïi thöù coù maët nhö vaäy hay nhö thò, khoâng theo yù nghóa mình gaùn cho chuùng thì söï caêng thaúng cuõng tieâu maát. Khoâng khaùc gì chuùng ta ñang ñeo caëp kính maøu cam, ñoåi qua caëp kính trong thì moïi thöù ñeàu xuaát hieän ñuùng theo maøu saéc cuûa chuùng.

Ñaïo Phaät höôùng ñeán söï giaûi quyeát taän goác reã cuûa khoå ñau. Khi dính maéc vaøo caùc yù töôûng vaø caûm xuùc xuaát hieän lieân tuïc thì coù moät aûo töôûng laø caùi toâi (ngaõ) coù maët kieân coá, khoâng thay ñoåi vaø roõ raøng. Caùi chaáp vaøo moïi thöù ñeå taïo ra caûm giaùc coù caùi toâi meâ môø ñoù ñaïo Phaät goïi laø Maït Na Thöùc. Thöùc laø thaáy bieát, maït na thöùc thaáy bieát caùc yù töôûng vaø taâm tö ñoù roài chaáp dính vaøo vaø ñoàng hoùa vôùi chuùng taïo thaønh caùi toâi. Noùi khaùc ñi, khi coù moät caûm giaùc vui thì noùi toâi vui, khi coù caûm giaùc buoàn thì noùi toâi buoàn. Cuõng vaäy ñoái vôùi caùc taâm tö nhö öa, gheùt, giaän, hôøn, böïc boäi, thì ñeàu phaùt xuaát töø caùi toâi ñoù caû.

Khi chuùng ta thöïc haønh nieäm Phaät, ngoài thieàn, söï buoâng thö, söï thoâng minh, thaáy bieát chaân thaät vaø nieàm an vui xuaát hieän thì töï nhieân moïi söï dính maéc töï noù tan daàn vaø chuùng ta giaûi phoùng mình ra khoûi moïi söï khoå ñau do thoùi quen thaáy bieát, suy nghó, baùm víu sai laàm taïo ra.

1. Thaáy Bieát Roõ Raøng

Muoán heát khoå ñau, hay khoâng coù söï chaáp dính vaøo caùc taâm tö hay phaûn öùng xuaát hieän trong taâm, ñaïo Phaät khuyeán khích phaûi nhìn thaáy roõ caùi goïi laø "toâi" voán roãng laëng hay ‘khoâng’. Do ñoù, chuùng ta thöôøng tuïng kinh Baùt Nhaõ Ba La Maät Ña Taâm kinh ñeå soi chieáu thaáy roõ naêm yeáu toá keát hôïp laïi thaønh caùi toâi laø theå chaát (saéc), caûm giaùc söôùng khoå hay trung tính (thoï), nhaän thöùc (töôûng), caùc taâm tö (haønh) vaø nhöõng söï thaáy bieát (thöùc), taùnh chuùng voán roãng laëng hay ‘khoâng’. Khoâng coù moät chuû theå (toâi) nhaän bieát moät ñoái töôïng (maøu saéc hay aâm thanh), v.v... Vaäy khi khoâng coù moät caùi gì caû thì ñôøi soáng chuùng ta bieåu loä ra sao? Luùc ñoù, chæ thuaàn coù söï thaáy bieát chaân thaät hay trí tueä baùt nhaõ khoâng coù maët cuûa caùi toâi. Khi maét nhìn ñoùa hoa thì trong khoâng gian bao la ñoùa hoa coù maët traøn ñaày söï maàu nhieäm, khi côn gioù laïnh muøa ñoâng thoåi veà thì toaøn theå vuõ truï chæ laø caùi laïnh buoát.

Noùi khaùc ñi, caùi toâi ñaõ tan bieán. Khi caùi toâi khoâng coøn thì chæ coøn vuõ truï roäng lôùn bao la, thuaàn söï thaáy bieát tröïc tieáp, giaûn dò, trong saùng, chaân thaät. Töø caùi taùnh thaáy bieát ñoù maø nhaän thöùc ñöôïc caùi gì ñang thöïc söï coù maët, ñeå coù caùc haønh vi, nhöõng hoaït ñoäng thích nghi trong ñôøi soáng haèng ngaøy. Ñaïo Phaät goïi ñoù laø kheá lyù vaø kheá cô: hôïp vôùi chaân lyù tuyeät ñoái maø cuõng hôïp vôùi hoaøn caûnh thaät söï mình ñang soáng.

Voõ Ñeá hay Löông Voõ Ñeá laø moät vò vua ñaïo haïnh, saùng laäp nhaø Löông (502- 556) beân Trung Hoa. Vì laø ngöôøi coù ñöùc ñoä neân ñöôïc vua Teà truyeàn ngoâi cho. OÂng xaây döïng chuøa chieàn vaø ñoä nhieàu taêng chuùng vaø cuõng daønh thôøi gian vaøo chuøa tu taäp. OÂng cuõng ñaõ thænh chö taêng soaïn cuoán Löông Hoaøng Saùm hay Töø Bi Ñaïo Traøng Saùm Phaùp vaãn coøn ñöôïc xöû duïng trong caùc chuøa hieän nay.

Boà Ñeà Ñaït Ma khi ñeán Trung Quoác coù vieáng thaêm nhaø vua vaø hai beân luaän ñaïo. Khi thaáy nhaø vua chöa thaáu suoát ñöôïc yeáu chæ thieàn, Boà Ñeà Ñaït Ma giaõ töø vaø ñi ñeán nöôùc Nguïy, tìm ñeán ñoäng Thieáu Thaát, ngoài quay maët vaøo vaùch ñaù, thieàn toïa chín naêm.

Vaøo naêm 549 vua Voõ Ñeá bò moät oâng quan laøm phaûn keùo quaân bao vaây. Vì laø moät ngöôøi coù taâm hieàn laønh, oâng khoâng ra leänh phaûn coâng baèng quaân söï maø chæ khuyeân moïi ngöôøi neân tuïng Kinh Baùt Nhaõ thì quaân ñòch seõ ruùt lui. Quaân ñòch khoâng ruùt lui vaø nhaø vua ta bò gieát.

Ñoù laø söï choïn löïa moät giaûi phaùp hoøa bình cho cuoäc chieán theo yù nguyeän cuûa moät ngöôøi tu haønh khoâng muoán baïo ñoäng. Tuy nhieân, nhö chuùng ta ñaõ tìm hieåu veà cô cheá töï veä phaàn tröôùc, coù phaûi nhaø vua ñaõ troán traùnh vieäc phaûi coù moät quyeát ñònh döùt khoaùt khi ñoái dieän vôùi moät thöïc taïi ngoaøi yù muoán laø bò quaân ñòch bao vaây: moät laø ñaàu haøng, hai laø phaûi chieán ñaáu choáng laïi. Hai giaûi phaùp ñoù ñeàu khoâng hôïp vôùi taâm tö cuûa moät oâng vua hieàn laønh, neân oâng choïn giaûi phaùp tuïng Baùt Nhaõ Ba La Maät Ña Taâm Kinh ñeå quaân ñòch tan haøng. Ñieàu naøy khoâng xaûy ra theo öôùc mong cuûa oâng.

Vua Traàn Thaùi Toâng vaø Traàn Nhaân Toâng cuõng laø hai oâng vua tu haønh ñaït ñaïo vaø chính caùc ngaøi cuõng nghieân cöùu vaø tuïng ñoïc Kinh Baùt Nhaõ. Khi quaân Moâng Coå keùo vaøo xaâm laêng nöôùc Vieät Nam ba laàn vaøo theá kyû thöù 13, hai vò vua naøy ñaõ ñoäng vieân toaøn löïc daân chuùng vaø quaân ñoäi ñeå choáng laïi vaø ñaùnh baïi quaân ñoäi Moâng Coå caû ba laàn.

Ñoù cuõng laø nhöõng ngöôøi tu haønh raát ñaïo ñöùc vaø hoï cuõng ñaõ choïn löïa moät giaûi phaùp khi ñoái dieän vôùi chieán tranh vaø ñöôïc ngöôøi ñôøi ca tuïng laø nhöõng vò vua anh minh vaø hoaønh traùng. Khi chuùng ta thöïc haønh nieäm Phaät, ngoài thieàn, chuùng ta cuõng choïn con ñöôøng phaùt trieån toát ñeïp laøm lôïi cho mình vaø cuõng lôïi cho ngöôøi.

2. Söï Caàn Thieát Cuûa Kinh Nghieäm Taâm Linh

Chuùng ta ñaõ nghe vua Traàn Thaùi Toâng noùi veà baäc thöôïng caên, nay nghe thieàn sö Hoaøng Baù khai thò cho vò quan ñôøi nhaø Ñöôøng laø Buøi Coâng Myõ nhö sau:

"Chö Phaät vôùi taát caû chuùng sanh chæ laø moät taâm, chaúng coù phaùp khaùc. Taâm naøy töø voâ thuûy ñeán nay chöa töøng sanh chöa töøng dieät, chaúng xanh chaúng vaøng, voâ hình voâ töôùng, chaúng thuoäc höõu voâ, chaúng phaûi môùi cuõ, khoâng daøi khoâng ngaén, sieâu vieät taát caû haïng löôïng, teân goïi, daáu tích, ñoái ñaõi... Cuõng nhö hö khoâng, chaúng coù bieân giôùi, chaúng theå ño löôøng, chæ moät taâm naøy töùc laø Phaät."

Vôùi baäc thöôïng trí, nghe qua töùc thì giaùc ngoä, tìm ñeán choã nuùi röøng vaéng veû ñeå thöïc haønh soáng vôùi taâm chaân thaät ñoù möôøi naêm, hai möôi naêm roài xuoáng nuùi daïy ñaïo.

Coøn nhöõng ngöôøi tu hoïc nhö chuùng ta thöôøng thöïc haønh phöông phaùp höõu töôùng (coù hình thöùc) nhö tuïng kinh, leã Phaät, ngoài thieàn, thieàn haønh vaø ñoïc theâm caùc saùch vôû veà ñaïo ñeå coá gaéng gia taêng söï hieåu bieát. Vaø caùi hieåu bieát ñoù thöôøng bò giôùi haïn trong ngoân töø.

Höông Nghieâm Trí Nhaøn laø ñeä töû cuûa thieàn sö Baùch Tröôïng Hoaøi Haûi. Thaày Höông Nghieâm laø moät ngöôøi raát thoâng minh, nghe nhieàu hieåu roäng, hoïc moät bieát möôøi. Sau khi thieàn sö Baù Tröôïng qua ñôøi, thaày ñeán tu hoïc vôùi sö huynh laø thieàn sö Quy Sôn. Moät hoâm thieàn sö Quy Sôn hoûi sö ñeä cuûa mình:

"Nghe noùi sö ñeä khi hoïc vôùi thaày Baùch Tröôïng, sö ñeä raát thoâng minh lanh lôïi. Nhöng toâi khoâng hoûi sö ñeä veà nhöõng ñieàu ñaõ hoïc hoûi, cuõng khoâng hoûi soá kinh saùch maø sö ñeä ñoïc qua. Toâi chæ hoûi: ‘Luùc sö ñeä chöa ra baøo thai, chöa phaân bieät ñöôïc gì heát, thöû noùi moät caâu xem sao?’ ".

Höông Nghieâm môø mòt, khoâng bieát caâu traû lôøi. Thaày ñem taát caû caùc saùch vôû ra tham cöùu nhöng khoâng tìm ra caâu traû lôøi. Sau nhieàu ngaøy thaày tìm ñeán naên næ vò sö huynh chæ cho caâu traû lôøi. Thieàn sö Quy Sôn ñaùp: "Neáu toâi noùi cho söï ñeä bieát yù nghóa thì sau naøy sö ñeä seõ maéng toâi."

Thaày Höông Nghieâm nghó sö huynh mình xaáu buïng, khoâng muoán daïy neân boû chuøa ra ñi, tìm nôi aån cö. Thaày cuõng khoâng maøng gì ñeán nghieân cöùu saùch vôû, kinh ñieån nhö tröôùc ñaây, chæ soáng cuoäc ñôøi cuûa moät oâng thaày tu thoå daõ. Moät hoâm thaày ñang queùt laù, vieân soûi vaêng leân ñuïng vaøo thaân tre phaùt ra tieáng ‘coùc’. Taâm thaày boãng nhieân thoâng suoát. Thaày voâ cuøng hoan hæ, trôû veà coác cuûa mình ñoát höông höôùng veà sö huynh laïy caùm ôn. Sau ñoù thaày vieát baøi keä nhö sau:

"Tieáng doäi luøm tre queân sôû tri
Coù gì ñoái trò giaû tu trì
Ñoåi thay thaàn saéc neâu ñöôøng coå
Neáp cuõ tieâu ñieàu chaúng treä si.
Choán choán daïo qua khoâng daáu veát
Saéc thanh naøo nhieãm ñöôïc uy nghi
Möôøi phöông ñaït giaû ñeàu nhö vaäy
Toái thöôïng laø ñaây bieát noùi gì."

Nhö theá chuùng ta thaáy raát roõ raøng. Khi hoïc ñaïo laø phaûi coù kinh nghieäm taâm linh. Trong ñaïo Phaät, ñoù laø söï chuyeån ñoåi taâm thöùc cuûa mình, söï chuyeån y. Ñoù laø söï buoâng xaû moïi kieán thöùc, moïi hieåu bieát do nghe noùi hay ñoïc saùch roài suy nghó maø hieåu veà maët chöõ nghóa. Khi thöïc söï buoâng xaû thì taâm trôû veà vôùi söï vaéng laëng ban sô, luùc ñoù söï thaáy bieát chaân thaät bieåu loä qua caùc giaùc quan maét, tai, muõi, löôõi, thaân vaø yù. Ñoù cuõng laø yù nghóa cuûa lôøi noùi Phaùp Nhieân Thöôïng Nhaân:

"Khi nieäm Phaät chæ coù
Nam Moâ A Di Ñaø Phaät
Nam Moâ A Di Ñaø Phaät."

3. Theo Gioù Vaøo Ñaïi Döông

Trong chuùng ta nhieàu ngöôøi hoïc ñaïo, nhieàu ngöôøi nghe giaûng, nhieàu ngöôøi ñoïc saùch vôû nghieân cöùu nhöng khi töï hoûi mình coù ñöôïc may maén nhö ngaøi Höông Nghieâm chöa thì chuùng ta phaûi töï mình thaønh thaät traû lôøi vôùi chính mình.

Kinh Hoa Nghieâm trong phaåm Thaäp Ñòa noùi veà söï thöïc haønh kyø dieäu ñoù nhö sau:

"Naøy caùc Phaät töû, ví nhö ngoài thuyeàn buoàm muoán vaøo bieån lôùn. Khi chöa ñeán bieån thì phaûi duøng nhieàu coâng löïc. Neáu ñaõ ñeán bieån roài thì thuyeàn cöù theo gioù maø ñi, chaúng caàn nhaân löïc nöõa. Ñem thuyeàn ñi vaøo bieån thì laøm sao saùnh vôùùi luùc thuyeàn ñi treân bieån".

Ñieàu treân noùi raát ñuùng: neáu chuùng ta thöïc haønh moät phöông phaùp ñöa ñeán söï an laïc thì khoâng khaùc gì thuyeàn ñaõ ñöôïc keùo treân bôø xuoáng döôùi bieån. Khi keùo treân caùt thì naëng neà, khi vaøo bieån thì trôû neân nheï nhaøng, gioù thoåi laø thuyeàn löôùt ñi.

Chính nieàm an vui töø söï thöïc haønh naøy laø ñoäng löïc, laø nieàm höùng khôûi thuùc ñaåy chuùng ta sieâng naêng soáng vôùi söï thaáy bieát roõ raøng, trong saùng, chaân thaät. Nieàm vui ví nhö côn gioù thoåi caùnh buoàm ñi vaøo bieån lôùn. Ñieàu noùi treân khoâng khaùc gì chuùng ta xöû duïng moät phöông phaùp nieäm Phaät roài ngoài thieàn ñeå ñöa ñeán caûm giaùc thö giaõn thaân taâm. Khi caûm giaùc thö giaõn gia taêng thì nieàm vui kyø dieäu töø boä naõo cuûa mình lan truyeàn ñeán toaøn thaân.

ÔÛ ñaây chuùng ta haõy noùi ñeán thaân theå (saéc) tröôùc ñaõ. Chuùng ta muoán coù söï hieåu bieát roõ raøng maø khoa hoïc coù theå quan saùt, chöùng nghieäm vaø baát cöù ai neáu thöïc haønh thì cuõng coù keát quaû nhö nhau. Chuùng ta phaûi bieát mình laø keû haï trí nhö ngaøi Traàn Thaùi Toâng nhaéc nhôû:

"Song baäc thöôïng trí noùi thì deã maø haønh thì khoù. Ngöôøi ñôøi nay muoán theo göông hoïc, toaøn khoâng coù choã gaù nöông, troäm troâng bôø roài lui, raát khoù ñaët chaân ...

Ngöôøi hoïc Phaät thôøi nay, ñaõ ñöôïc thaân ngöôøi, ba nghieäp ñoàng coù, maø chaúng duøng caâu nieäm Phaät, caàu sanh veà coõi Phaät, ñaâu chaúng khoù sao? Nhö muoán nieäm Phaät, töùc laáy baäc haï trí laøm tröôùc. Taïi sao ? Vì coù chuù yù vaäy. Ví nhö xaây ñaøi ba taàng, maø chaúng duøng taàng döôùi laøm tröôùc thì khoâng coù theå xaây ñöôïc vaäy."

Chuùng ta thaáy roõ loøng töø bi cuûa nhaø vua, tuy töï mình ñaõ giaùc ngoä taâm Phaät nhöng vaãn khuyeán khích ña soá daân chuùng (töùc laø chuùng ta) thöïc haønh moân nieäm Phaät vì bieát raèng ñaïi ña soá quaàn chuùng caàn coù moät phöông phaùp thöïc haønh cuï theå vaø deã daøng ñeå coù söï chuyeån hoùa taâm linh, roài töø ñoù môùi tieán xa nhö thuyeàn buoàm ñi treân bieån lôùn.

Ñieàu ñoù treân thöïc teá xaûy ra nhö theá naøo? Noùi khaùc ñi, khi chuùng ta ngoài thoaûi maùi, nieäm Phaät theo tieáng baêng nieäm hay töï nieäm thaàm vaø sau ñoù ngoài thôû yeân laëng thì ñieàu gì xaûy ra trong boä naõo cuûa chuùng ta?

4. Nhöõng Ñöôøng Giaây Môùi Trong Boä Naõo

Baùc só Benson nghieân cöùu vaán ñeà naøy raát kyõ vaø duøng hình aûnh cuï theå ñeå giaûi thích nhö sau. Chuùng ta coù theå laáy ví duï deã hieåu baèng caùch ví boä naõo nhö moät maùy vi tính. Maùy vi tính coù phaàn cöùng (hardware) vaø coù phaàn meàm (software). Phaàn cöùng laø nhöõng maïch ñieän ñaõ gaén trong maùy, coøn phaàn meàm laø nhöõng chöông trình chuùng ta boû vaøo sau khi mua maùy veà. Trong maùy vi tính, phaàn cöùng laø nhöõng maïch ñieän in saün treân moät taám phieáu. Taám phieáu maïch ñieän naøy laø caùc ñöôøng daây daãn ñieän raát nhoû ñaõ in vaøo ñoù, hay ñaõ quaán vaøo ñoù (wired), khoâng theå laøm thay ñoåi ñöôïc. Coøn caùc phaàn meàm thì coù theå thay ñoåi luùc naøo cuõng ñöôïc, tuøy theo yù thích. Nhö moät ngöôøi coù moät maùy vi tính (hardware) muoán soaïn baøi baèng tieáng Vieät thì mua moät ñóa hay phaàn meàm (software) nhö Tieáng Vieät Môùi, boû vaøo maùy vaø xöû duïng ngay.

Boä naõo con ngöôøi chöùa ñöïng haøng traêm tyû teá baøo vaø caùc teá baøo thaàn kinh chuyeån haøng tyû tyû nhöõng xung löïc hay tín hieäu ñeán caùc teá baøo khaùc. Chuùng ta cuõng coù theå taïm duøng hình aûnh vaø danh töø cuûa maùy vi tính ñeå so saùnh cho deã hieåu.

Baùn caàu traùi cuûa boä naõo coù nhöõng chöùc naêng nhö nhaän bieát tieáng noùi, ngoân ngöõ, chöõ vieát, toaùn hoïc, khoa hoïc. Coøn baùn caàu naõo phaûi thì bieát veà khoaûng caùch, thöôûng thöùc caùi hay ñeïp cuûa vaên chöông, ngheä thuaät, saùng kieán, v.v... Beân caïnh ñoù, nhöõng yù muoán baûo veä sinh maïng cuûa mình (qua phaûn öùng chieán ñaáu hay boû chaïy), phaûn öùng buoâng thö ñeå cô theå trôû laïi bình thöôøng, söï sôï haõi khi ñöùng treân choã cao, sôï haõi raén, ham muoán, giaän döõ v.v... laø do chuùng ta thöøa höôûng trong tieán trình tieán hoùa haøng trieäu naêm cuûa toå tieân loaøi ngöôøi. Nhöõng thöù noùi treân trôû thaønh nhöõng maïch ñieän ñöôïc "quaán" trong boä naõo hay trong phaàn cöùng cuûa maùy ñieän töû.

Ngoaøi nhöõng chöùc naêng caàn thieát nhö ñoïc chöõ, laøm toaùn, chuùng ta coù nhieàu thöù ñeo dính nôi boä naõo ñöa ñeán nhöõng haäu quaû khoâng toát nhö phaûn öùng chieán ñaáu hay boû chaïy hay söï sôï haõi. Khi ñöùc Phaät duøng chöõ söùc maïnh cuûa thoùi quen hay taäp khí thì thaät laø thích hôïp vôùi kieán thöùc thôøi ñaïi naøy. Thoùi quen ñöôïc laäp ñi laäp laïi taïo neân moät söùc maïnh, töï noù taùi dieãn nhö moät maïch ñieän ñöôïc in vaøo taám phieáu trong phaàn cöùng cuûa maùy vi tính ñeå cho doøng ñieän chaïy qua lieân tuïc. Noùi khaùc ñi, noù khoâng coøn nguû ngaàm theo chuùng ta hay tuøy mieân, maø noù luoân luoân xuaát hieän hay hieän haønh.

Trong maùy ñieän töû, caùc maïch ñieän treân taám phieáu in maïch ñieän khoâng theå söûa ñoåi ñöôïc vì chuùng quaù nhoû vaø caùc vò trí cuûa caùc maïch ñieän ñaõ ñöôïc quy ñònh saün ñeå taïo ra nhöõng hoaït ñoäng vaø keát quaû theo moät ñöôøng höôùng naøo ñoù. Do ñoù, chæ coù caùch laø thay nhöõng taám phieáu chöùa nhöõng maïch ñieän ñeå cho maùy chaïy toát hôn. Tuy nhieân, ñoái vôùi con ngöôøi thì chuùng ta khoâng theå thay theá nhöõng teá baøo thaàn kinh trong boä naõo, maø chæ coù caùch laø ‘quaán laïi’ ñöôøng giaây ñieän qua söï thöïc haønh nieäm Phaät, ngoài thieàn ñeå cho caùc thoùi quen tieâu cöïc giaûm daàn aûnh höôûng vaø nieàm haïnh phuùc chaân thaät gia taêng.

Caùi thaáy cuûa baäc coù trí tueä luùc naøo cuõng saâu saéc, do ñoù lôøi cuûa vua Traàn Thaùi Toâng khuyeân thöïc haønh nieäm Phaät caùch ñaây gaàn moät ngaøn naêm nhöng laïi raát phuø hôïp vôùi nhöõng khaùm phaù veà boä naõo trong thôøi ñaïi chuùng ta.

5. Boä Naõo Luoân Luoân Soáng Ñoäng

Ñoái vôùi boä naõo thì khoâng theå thay nhöõng phaàn trong naõo, tröø nhöõng tröôøng hôïp beänh naëng phaûi caét boû phaàn bò toån thöông ñeå baûo toàn maïng soáng cuûa beänh nhaân. Tuy nhieân, boä naõo coù ñôøi soáng vaø coù theå taïo ra nhöõng "maïch ñieän môùi" qua söï thöïc haønh nhöõng thoùi quen toát ñeïp. Tu taäp, taäp theå thao, trôû veà vôùi caûm giaùc thö giaûn thoaûi maùi laø caùch taïo ra nhöõng "ñöôøng daây ñieän môùi" trong naõo boä ñöa ñeán söï xoùa daàn nhöõng kyù hieäu thaàn kinh (neurosignature) xaáu.

Kyù hieäu thaàn kinh laø moät taäïp hôïp caùc hoaït ñoäng cuûa raát nhieàu teá baøo thaàn kinh khi chuùng ta nhôù ñeán moät hình aûnh hay moät caûm xuùc naøo ñoù. Nhö khi chuùng ta thaáy moät con chim öng thì raát nhieàu teá baøo thaàn kinh cuøng chuyeån ñaït nhöõng tín hieäu cho nhau ñeå ñöa tôùi caùi thaáy ñoù. Khi chim bay ñi roài, chuùng ta nhôù laïi hình aûnh con chim öng thì chính caùc teá baøo tröôùc ñaây phoái hôïp hoaït ñoäng vôùi nhau khi chuùng ta thaáy con chim, laïi cuøng phoái hôïp caùc hoaït ñoäng nhö tröôùc ñeå hình aûnh con chim öng xuaát hieän trong taâm cuûa ta.

Khi chuùng ta ngoài yeân thôû vaøo, thôû ra nhöng trong taâm caùc yù töôûng, caùc hình aûnh xuaát hieän thì luùc ñoù coù voâ soá teá baøo thaàn kinh ñang cuøng phoái hôïp nhòp nhaøng ñeå cho caùc thöù ñoù xuaát hieän.

Theo baùc só Herbert Benson, moãi chuùng ta coù raát nhieàu kyù hieäu thaàn kinh khaùc bieät tuøy theo söï sinh hoaït cuûa moãi ngöôøi. Nhöõng kyù hieäu thaàn kinh naøy lieân heä vôùi söùc khoûe hay beänh taät, vôùi haïnh phuùc hay khoå ñau, vôùi söùc maïnh hay söï chòu ñöïng, vôùi ñau ñaàu hay noân möûa, vôùi caùc chöùng ñau ñôùn hay nhöõng thöù an vui. Cuõng nhö thoùi quen toát hay xaáu cuûa chuùng ta, boä naõo, hay ñuùng hôn caùc teá baøo thaàn kinh hoaït ñoäng trong moät taäp hôïp lieân heä vôùi caùc caûm xuùc cuûa chuùng ta, ra leänh cô theå phaûn öùng thích nghi theo nhöõng gì xaáu hay toát maø chuùng gaùn cho giaù trò tröôùc ñaây.

Nhö theá, chính söï gaùn cho nhöõng caùi gì chuùng ta thaáy (hay nghe) nhöõng giaù trò khaùc nhau ñöa ñeán moät söï "yeân trí" naøo ñoù hay moät döï töôûng, moät thaønh kieán naøo ñoù laøm neàn taûng cho nhöõng phaûn öùng xuaát hieän nôi ta veà tinh thaàn laãn theå chaát. Nhö trong moät cuoäc thí nghieäm taïi Nhaät baûn, ngöôøi ta queït vaøo tay caùc em thieáu nhi nhöõng laù ñoäc vaø cho bieát tröôùc haäu quaû khi chaïm vaøo caùc chieác laù naøy thì tay caùc em bò söng vaø ngöùa. Cuõng nhöõng thöù laù ñoù, caùc em ñöôïc noùi cho bieát ñaây laø loaïi laù thöôøng, khi chaïm vaøo khoâng bò gì caû thì nhieàu em khoâng bò ngöùa vaø tay khoâng bò söng. Noùi khaùc ñi, nieàm tin veà moät ñieàu gì ñoù coù theå laøm thay ñoåi nhöõng phaûn öùng hoùa hoïc nôi cô theå con ngöôøi.

Khi thöïc haønh nieäm Phaät, ngoài thieàn, traïng thaùi buoâng thö xuaát hieän vaø nieàm an vui traøn ñaày thì chuùng ta tieáp xuùc vôùi moät thöïc taïi kyø dieäu vaø nhieàu haït gioáng laønh vaø toát (caùc kyù hieäu thaàn kinh tích cöïc) ñöôïc gieo vaøo taâm thöùc chuùng ta vaø tieáp tuïc naåy nôû vaø lôùn maïnh.

6. Tu Laø Laøm Cho Toát Hôn

Trong ñaïo Phaät, nhöõng kyù hieäu thaàn kinh ñöôïc goïi laø nhöõng haït gioáng hay chuûng töû. Tuy goïi laø haït gioáng nhöng chuùng khoâng phaûi laø khoâng hoaït ñoäng nhö moät haït baép khoâ. Caùc haït gioáng naøy coù theå ñang naèm yeân (tuøy mieân) hay ñang xuaát hieän (hieän haønh). Caùc haït gioáng naøy duø naèm yeân hay ñang xuaát hieän thì chuùng vaãn aûnh höôûng qua laïi laãn nhau, töùc laø aûnh höôûng ñeán chuùng ta vì chuùng ôû trong taâm ta. Chuùng chính laø ta.

Do ñoù, tuøy theo nhöõng gì chuùng ta yeân chí veà theá giôùi thöôøng ngaøy taïo ra nhöõng ñieàu kieän lieân heä ñeán söï khoûe maïnh hay ñau oám, vui hay buoàn, söôùng hay khoå, thoaûi maùi hay caêng thaúng. Chính nhöõng kyù hieäu thaàn kinh naøy laøm cho chuùng ta coù nhöõng phaûn öùng khi chuùng ta thaáy, nghe, ngöûi, neám, ñuïng chaïm, suy nghó, mong muoán, öa thích hay gheùt boû moät thöù gì ñoù. Nhöõng thöù naøy tröôùc ñaây chuùng ta ñaõ tieáp xuùc hay ñaõ nghe noùi ñeán vaø ñöôïc gaùn cho moät yù nghóa toát hay xaáu naøo ñoù theo kinh nghieäm rieâng tö moãi ngöôøi. Nhö coù ngöôøi bò dò öùng meøo: thaáy con meøo laø haét xì, nhaûy muõi, ngöùa ngaùy hay maét bò cay vaø muõi bò ngheït. Coøn ngöôøi baïn ngoài beân caïnh thì chaúng bò gì caû. Hoaëc nhö caâu chuyeän xaûy ra cho moät ngöôøi thanh nieân taïi vuøng ñoâng baéc Hoa Kyø. Luùc coøn laø moät em beù, anh bò ngöôøi cha say röôïu thöôøng xuyeân ñoái xöû baïo ñoäng laøm em raát giaän döõ. Ñeán khi ñuùng 18 tuoåi anh boû nhaø ra ñi, sau ñoù laøm quaûn lyù cho moät khu chung cö. Moät hoâm caëp vôï choàng ngöôøi thueâ nhaø goõ cöûa phoøng anh ta vaø ñoøi söûa loø naáu aên baèng hôi ñoát bò hö. Khi nghe tieáng goõ cöûa, nhìn hoï vaø nghe lôøi yeâu caàu cuûa hoï, côn giaän boãng böøng daäy, anh ta ñi laáy khaåu suùng vaø baén cheát caëp vôï choàng naøy.

Khi ñuïng chaïm, thaáy hay nghe hoaëc nhieàu luùc chæ nhôù laïi caûm giaùc cuõ, thì laäp töùc haøng trieäu teá baøo baøo phaùt ra nhöõng tín hieäu ñeán nhöõng vuøng khaùc nhau trong cô theå taïo ra nhöõng phaûn öùng khaùc nhau. Nhö moät ngöôøi caàm traùi chanh nhoû moät gioït vaøo mieäng vaø noùi chanh chua quaù thì laäp töùc nhieàu ngöôøi khaùc nghe chua buoát trong mieäng, coù khi ñeán eâ caû hai haøm raêng, nhieàu ngöôøi phaûi ruøng mình (duø gioït nöôùc chanh ñem trình dieãn ñoù thuoäc loaïi chanh ngoït). Do ñoù, chuùng ta thaáy neáu chuùng ta yeân chí hay tin quaù maïnh vaøo moät thöù gì thì thöôøng keát quaû xuaát hieän theo söï yeân chí ñoù (maø ta ñaõ coù kinh nghieäm trong quaù khöù).

Chöõ tu laø caùch thöïc haønh moät phaùp moân. Tu cuõng laø söûa, söûa caùi sai thaønh caùi ñuùng, söûa caùi xaáu thaønh caùi toát, söûa caùi beänh hoaïn thaønh caùi laønh maïnh. Noùi khaùc ñi, laøm cho moïi thöù toát ñeïp hôn. Theo caùc nhaø thaàn kinh hoïc, hieän nay, chuùng ta chöa coù theå thay ñoåi hay söûa "phaàn cöùng’ trong boä naõo veà nhöõng thöù di truyeàn töø toå tieân chuùng ta nhö yù chí sinh toàn qua phaûn öùng chieán ñaáu hay boû chaïy, söï sôï haõi hay nhöõng thöù di truyeàn khaùc. Tuy nhieân, neáu chuùng ta taïo ra caûm giaùc buoâng thö ñöa ñeán moät traïng thaùi thaät an vui, thoaûi maùi, tænh thöùc, thaáy bieát roõ raøng thì caûm giaùc ñoù lan truyeàn khaép nôi trong boä naõo vaø treân caùc vuøng cuûa thaân theå. Töø kinh nghieäm thaân vaø taâm toát ñeïp ñoù, chuùng ta thaáy roõ söï ñoäc taøi cuûa caùc thoùi quen, cuûa söï yeân chí laâu nay cuûa chuùng ta, hay noùi caùch khaùc, söï ñoäc taøi cuûa baùn caàu naõo beân traùi ñöa ñeán nhöõng phaûn öùng sai laàm nhö lo laéng, sôï haõi, giaän döõ, buoàn raàu voán laø roãng laëng hay ‘khoâng’. Khoâng nôi ñaây khoâng phaûi laø khoâng coù. Nhöõng thöù ñoù coù thaät nhöng taùnh töï nhieân cuûa chuùng laø nhö theá ñoù hay nhö thò. Nhöõng maøu saéc, nhöõng tieáng noùi, nhöõng muøi, vò, xuùc chaïm, nhöõng gì chuùng ta nhaän thöùc laø nhö theá ñoù, nhö thò. Noù khoâng phaûi coù nhöõng ñaëc tính nhö mình giaûi thích. Chính söï giaûi thích naøy ñöa ñeán nhöõng phaûn öùng toát xaáu trong taâm.

Trong taâm lyù hoïc Phaät giaùo, chuùng ta coù taùm thöùc. Naêm thöùc (thaáy bieát) ñaàu thuoäc maét, tai, muõi, löôõi, thaân. Thöùc thöù saùu laø yù thöùc: yù thöùc chính laø trung khu thaàn kinh hay boä naõo. Thöù thöù baûy laø maït na thöùc, töï ñoàng hoùa taát caû moïi söï thaáy bieát thaønh caùi cuûa toâi, hay ñeå thaønh caùi toâi (ngaõ). Thöùc thöù taùm laø A laïi da thöùc, chöùa ñöïng taát caû caùc haït gioáng maø thoâng thöôøng chuùng ta goïi laø kyù öùc. Caùc haït gioáng naøy khoâng phaûi chæ laø nhöõng kyù öùc cuûa nhöõng thöù chuùng ta nghe hay thaáy hoaëc caûm xuùc, maø coøn coù haøng haø sa soá caùc thöù khaùc qua haøng trieäu trieäu naêm nhö caùc gene (gen) di truyeàn naèm trong teá baøo taát caû caùc sinh vaät hay moät haït ñieän töû xoay quanh nhaân nguyeân töû.

Khi noùi coù taùm thöùc laø ñeå deã nhaän bieát, treân thöïc teá taùm thöùc naøy laø moät caùi toaøn dieän. Khi coù söï chuyeån ñoåi taâm thöùc hay giaùc ngoä thì naêm thöùc ñaàu chuyeån thaønh thaønh sôû taùc trí (hoïat ñoäng cuûa caùc giaùc quan beùn nhaïy, trong saùng, toát ñeïp khi caùi ngaõ khoâng coøn, nhö chöng moät bình hoa, veõ böùc tranh, laøm vieäc, chaêm soùc caây caûnh), yù thöùc thaønh dieäu quan saùt trí (thuaàn söï thaáy bieát chaân thaät), maït na thöùc thaønh bình ñaúng taùnh trí (khoâng coøn ñoàng hoùa caùc thöù vôùi mình ñeå taïo ra caùi ngaõ vì taát caû ñeàu roãng laëng hay nhö thò) vaø a laïi da thöùc thaønh ñaïi vieân caûnh trí hay ñaïi vieân kính trí laø khoâng gian roäng lôùn bao la nhö moät taám kính khoång loà phaûn chieáu moïi thöù trong ñoù moïi haït gioáng chuyeån thaønh nguoàn naêng löông trong saïch.

Ngöôøi Phaät töû tuïng ñoïc kinh Baùt Nhaõ Ba La Maät, kinh veà söï thaáy bieát chaân thaät töø taùnh giaùc, sieâu vöôït leân thoùi quen giaûi thích haèng ngaøy, giuùp cho chuùng ta thaáy ñöôïc taùnh roãng laëng hay laø taùnh khoâng cuûa moïi hieän töôïng hay vaïn phaùp.

Khi chuùng ta trôû veà an truù nôi taâm vaéng laëng, trong saùng, roäng lôùn, an vui do söï xuaát hieän cuûa söï buoâng thö trong caùc khoùa tu taäp, thì moãi tieáng ñoïc leân ñöa chuùng ta vaøo thöïc taïi saâu thaúm kyø dieäu moät caùch tröïc tieáp khoâng qua yù nghóa hay caùc lôøi giaûi thích veà kinh. Töø söï roãng laëng, trong saùng, an vui, thoaûi maùi chuùng ta khoâng coøn bò keàm cheá bôûi taäp khí, söùc maïnh thoùi quen, neân chuùng ta tröïc nhaän raát roõ raøng veà taùnh khoâng cuûa nhöõng xuùc caûm laøm chuùng ta khoå xöa nay.

Nieäm Phaät, ngoài thieàn moãi ngaøy giuùp chuùng ta soáng trong söï kyø dieäu ñoù.

7. Taïo Ra Caûm Giaùc Thö Giaõn

Chuùng ta ñaõ coù dòp noùi veà söï hoaït ñoäng khaùc bieät cuûa caùc boä phaän trong thaân theå khi caùc phaûn öùng nhö chieán ñaáu hay boû chaïy xuaát hieän. Moät beân taïo ra moät aùp löïc, coøn beân kia ñöa ñeán söï thoaûi maùi nhö sau.